De televisie staat hier thuis zelden aan. Toch presteren de heren en dames van de Vaderlandse televisie af en toe iets waarvoor ik wel thuis blijf. Deze week was dat Arm in Nederland? Eigen schuld!. In dat vierluik werden vijf mensen met een duidelijke mening over armoede een week lang geconfronteerd met een Kikkerlands armoedig leven. Dat zette mij ook aan het denken. Is iemand in dit land eigenlijk schuldig aan armoede?Even denken….
Het programma deed mij even terugdwalen naar mijn brugklasjaar op de havo. In dat jaar had ik bijles voor het boeiende vak wiskunde. Het meisje dat mij bijles gaf, een vwo’er bij wie de formules wel tot eureka leidden, woonde over de brug, in een wijk waar ik nog nooit geweest was. Ik moest er op mijn splinternieuwe fiets heen. Het huis was er koud, minimaal ingericht, en haar broertjes en zusjes liepen om ons heen. Ik kan me de blik van haar moeder nog zo voor me halen, alsof ze zich schaamde voor de situatie. Of ik moet me het hebben ingebeeld. In mijn omgeving was geen armoede: ik wist pas laat op de basisschool dat mensen ook in huurhuizen konden wonen. En daarom was het zo confronterend voor de puber die ik toen was.
Ruim 14 jaar later kopen Diederik en ik onze eerste woning: een appartement in het centrum van Rotterdam, overigens voor mensen met een smallere beurs die toch een huis willen kopen. In onze portiek, met vijf woningen, zijn wij de enige eigenaren. Bij de benedenbuurvrouw zit het bouwbehang van 35 jaar geleden nog op de muur. Haar dwergpapegaaien hebben een deel al van de muur getrokken. Ze is altijd ziek, leeft van de bijstand en klopt regelmatig bij ons aan als het financieel even niet lukt. Haar huis voelt koud aan. Bepaalde financiële keuzes lijken ons niet zo handig, maar die draait ze gelukkig zelf terug. De weg naar vergoedingen en toeslagen kent ze minder goed, en omdat haar Nederlands niet optimaal is, maakt ze financieel niet altijd de juiste keuzes. Ons ziet ze inmiddels als haar kinderen, ook nu we verhuisd zijn naar een keurige buitenwijk.
Weer twee jaar later. Ik ben mijn baan kwijt en besluit vrijwilligerswerk te gaan doen bij de Voedselbank. Ik zit op kantoor, maar loop ook regelmatig de hal in waar het eten binnenkomt en gesorteerd wordt. Daar verbaas ik me op een dag over de hoeveelheid bijna rotte appels in een container. Op de markt zouden ze na een dag handel op straat liggen. Eén van de mannen, zelf in de bijstand, kijkt me even heel kort aan, en zegt dan: “Je zal maar niets te eten hebben….” Daar heb ik niets tegenin te brengen en stamel zachtjes ‘ ja’.
Dan enkele weken geleden. Het is vlak na nieuwjaar, en Diederik en ik gaan op bezoek bij familie. Het huis lijkt leger dan de vorige keer, en het huis ademt geldgebrek. Ik voel me machteloos, vooral omdat geldgebrek niet het enige is wat speelt.
Het antwoord
Flauw, maar dat heb ik niet. Een lastige vraag zonder duidelijk antwoord. Een kat in het nauw kan rare sprongen maken. Wat doe je als je de huur niet meer kunt overmaken, geen boodschappen meer kunt doen en als je kinderen niet mee kunnen op schoolreis? Hoe voelt dat? En kun je het jezelf misschien, terecht of onterecht, kwalijk nemen? Ik vind het makkelijk om te zeggen dat armoede het gevolg is van verkeerde keuzes in het verleden. Het kan iedereen overkomen. Als alles tegelijk tegenzit, kun je zomaar in de armoedeval belanden, als een muis die een blokje kaas uit een val wil pakken en met zijn pootje vast komt te zitten, en nog steeds honger heeft. Je overleeft, maakt het beste van de situatie. Maar ergens houdt het op. De belangrijkste les: trek nooit meteen conclusies als iemand arm is. Luister eens en denk dan nog eens na.